ABD Başkanı Donald Trump’ın hedefindeki ABD Memleketler arası Kalkınma Ajansının (USAID), Internews isimli kuruluşa yalnızca 2024 içinde 33,65 milyon dolarlık fon sağlaması, kuruluşun dünya genelindeki faal çalışmalarına ve ABD hükümetiyle bağlarına dikkati çekti.
USAID, ABD’nin Sovyetler Birliği ile Soğuk Savaş devrinde tansiyonlarının ağır yaşandığı 1961 yılında dönemin Başkanı John F. Kennedy’nin 10973 Sayılı Yürütme Buyruğu ile kuruldu.
ABD’nin çeşitli dış yardım programlarını tek bir çatı altında birleştirerek ABD’nin memleketler arası kalkınma uğraşlarını daha verimli ve tesirli hale getirmek gayesiyle kurulan Ajans, “1961 Dış Yardım Yasası” kapsamında oluşturuldu.
ABD kamu diplomasisinin en büyük araçlarından USAID’in kıymetli misyonlarından birinin de 1980’lerden bu yana dünya genelinde “bağımsız medya”nın gelişimini destekleme ismi altında çalışmak olduğu belirtiliyor.
USAID bu kapsamda, yıllar içinde dünya genelinde pek çok kurum ve kuruluşa çeşitli biçimlerde takviye sağladı. Hudut Tanımayan Gazetecilere (RSF) nazaran Ajans, 2023’te 30’u aşkın ülkede 6 bin 200 gazeteci, devlete ilişkin olmayan 707 medya kuruluşu ve medya alanından 279 sivil toplum kuruluşuna fon sağladı.
USAID kaynaklarının nereye aktarıldığına dair kurumun açık bir data tabanı bulunmasa da ABD Federal Hükümet Harcamaları data tabanında fonlara dair bilgiler mevcut.
Internews’e sağlanan yüksek ölçülü fonlar öne çıkıyor
USAID’in, 1982’de David Michael Hoffman, Kim Spencer ve Evelyn Messinger tarafından kurulan Internews isimli kar emeli gütmeyen medya dayanak kuruluşuna yaptığı maddi dayanak dikkati çekiyor.
Sadece geçen yıl içinde USAID’den çeşitli yardım ve ödemeler biçiminde toplamda 33,65 milyon dolar alan Internews, kendisini, 100’den fazla ülkede faaliyet gösteren, “gazeteci eğitimi, internet özgürlüğünü geliştirme ve medya kuruluşlarının finansal olarak sürdürülebilir olmasına yardımcı olma” amaçlarını taşıyan, kar emeli gütmeyen bir medya takviye kuruluşu olarak tanımlıyor.
Internews’un kurucularından muharrir, siyasi yorumcu ve medya aktivisti David Michael Hoffman, 1945’te Polonya’nın Odessa kentinde doğan göçmen bir ailenin çocuğu.
Hoffman’ın Soğuk Savaş devrinde bilhassa Sovyet alanına ağırlaşması da dikkati çekiyor.
Kuruluşun internet sitesinde tarihçesine dair paylaştığı bilgilere nazaran, Internews, 15 Nisan 1990’da “odağını milletlerarası televizyon programları üretmekten Doğu Avrupa ve eski Sovyetler Birliği’nde yeni gelişmekte olan hükümet dışı medyayı desteklemeye kaydırdığını” söz etti.
Soros Vakfı ile işbirliği kapsamında Yugoslavya’nın dağılması devrinde Kasım 1994’te Balkan Media Network’ü işleten kuruluş, bu faaliyetin Yugoslayya’da 250’den fazla bağımsız medya tertibini global toplumla buluşturduğunu öne sürdü.
Internews, 15 Ocak 1997’de Ruanda Milletlerarası Ceza Mahkemesi (ICTR) ile ilgili günlük haber yayınını başlatarak Afrika’daki faaliyetlerini genişlettiğini vurgularken, bunun Mahkemenin yargılamalarına ait yanlışsız ve vaktinde bilginin kamuoyu tarafından erişilebilir olmasını sağlamak olduğunu savundu.
Internews, Ağustos 1998’de Endonezya genelindeki bağımsız radyo istasyonlarına eğitim, dayanak ve program sağlayarak, o periyotta Asya’daki medya geliştirme faaliyetlerini genişletme gayretine girdi.
Ekim 2005’te öteki 17 kuruluşla işbirliği içinde Ürdün’ün başşehri Amman’da Medya Gelişimi için Global Forum’u düzenleyen Internews’in aktifliğine 97 ülkeden yüzlerce medya dayanak STK temsilcisi, gazeteci, ve aktivist katıldı.
2011’de başlayan Arap Baharı ayaklanmaları sırasında da yeni ortaya çıkan bağımsız medya üreticilerini desteklediğini belirten kuruluş, Şubat 2012’de Libya’da “yeni, bağımsız medyayı desteklemek için” bir program başlattı.
Internews, ayrıyeten 2022’de “Ukraynalı gazetecilere destek” ismi altında gazetecilerin ve bağımsız medya kuruluşlarının güvenliğini ve operasyonel sürekliliğini sağlamak için kaynak sağladı. Bu kaynak, Internews’e 300 bin dolar veren Rockefeller Vakfının hibesiyle desteklendi.
Messinger ve Soros Vakfı
Kuruculardan Kim Spencer hakkında siyasi bağlamda dikkati çekecek bir bilgi bulunmazken, öteki bir kurucu Evelyn Messinger’ın, 1990-1993 tarihlerinde Macar asıllı Amerikalı iş adamı George Soros tarafından kurulan Soros Vakfının (Açık Toplum Vakfı) Elektronik Medya Programı’nın kurucu yöneticiliğini yaptığı biliniyor.
Elektronik medya alanında yenilikçi projeleri desteklemeyi ve medya özgürlüğünü teşvik etmeyi amaçlayan bu program, Messinger’ın liderliğinde, bilhassa Doğu Avrupa ve eski Sovyetler Birliği’nde bağımsız medya kuruluşlarının gelişimine katkıda bulunma ve bu bölgelerdeki demokratik süreçleri destekleme gayesi olduğu savunuyor.
Messinger’ın Açık Toplum Vakfındaki deneyimini Internews’e de taşıdığı düşünülüyor. Internews de Soros Vakfının Elektronik Medya Programı üzere Sovyet coğrafyasına odaklandı.
Internews’ün sitesinde, kuruluşun 1982’de başlattığı birinci büyük çaplı projesinin ismi, ABD ve Sovyetler Birliği ortasında uydu aracılığıyla canlı televizyon temasları sağlamayı amaçlayan “Spacebridge”.
Proje, iki ülke ortasında kültürel alışverişi ve karşılıklı anlayışı teşvik etmeyi amaçladığını savunuyor.
Bu kapsamda bilhassa “Capital to Capital” isimli program, ABD Kongresi ile Sovyetler Birliği Devlet Kurulu ortasında bağlantıya odaklandı ve 1988 yılında bir Emmy Mükafatı kazandığı belirtiliyor.
Küresel Medya Geliştirme Forumu
Hoffman ayrıyeten, 70 ülkeden 200’den fazla önde gelen medya kuruluşunun öncülük ettiği kesimler ortası bir teşebbüs olan Global Medya Geliştirme Forumunun başkanı olarak biliniyor.
Küresel Medya Geliştirme Forumu (GFMD), tıpkı Internews üzere dünya genelinde medya, bilgi ve irtibat alanındaki aktüel mevzuları tartışmak üzere düzenlenen memleketler arası bir platform olarak fonksiyon görüyor.
Forumun desteklediği etkinliklerde, medya mensupları, akademisyenler ve ilgili paydaşlar bir ortaya getirilerek, dijital çağda gazetecilik, dezenformasyonla uğraş, yapay zekanın medya üzerindeki tesirleri ve medya okuryazarlığı üzere mevzulara odaklanılıyor.
GFMD’nin medya kuruluşları ve gazeteciler ortasında Batı Balkanlar’da medya dayanağının uygulanması tecrübesi konusunda bir bakış sağlamak ve gelecekteki müdahaleler için konuşmalar başlatmayı amaçlayan “Batı Balkanlar bölgesindeki medya yardımı ve gazetecilik dayanak programlarının haritalandırılması” projesinde USAID katkısı dikkati çekiyor.
İşbirliğine dayalı bir gayret olarak tanımlanan haritalama projesinde USAID, AB finansman ve ihale portalı ve Internews üzere kuruluşlardan dayanak alındığı görülüyor.
GFMD, “Ukrayna bağımsız medyasının karşılaştığı zorluklara karşılık olarak”, Lviv Medya Forumu ve öbür ortaklarla işbirliği içinde Kasım 2023’te Teknoloji ve Gazetecilik Kriz ve Acil Durum Düzeneğini (T&JM) başlattığını vurguluyor.
Bu teşebbüsün, önde gelen teknoloji platformlarında hesap kaldırma, askıya alma, yanlış etiketleme yahut içerik moderasyonu uyuşmazlıkları üzere meselelerle karşılaşan Ukrayna medya kuruluşlarını desteklemeyi amaçladığını belirten GFMD, T&JM’nin bu sorunlarla başa çıkacağını savunuyor.
GFMD’nin İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Ajansı, Açık Toplum Vakfı ve İngiltere Dışişleri Bakanlığı, gibi birçok kurum ve kuruluş takviyesiyle 2020’de başlatılan bir teşebbüs olarak tanımlanan “IMPACT” isimli programı ise bağışçılar, siyasetçiler ve öbür yetkililere medya geliştirme ve gazeteciliği destekleme stratejileri, programlama ve finansman üzere hususlara ait şuurlu, delile dayalı kararlar almaları için gerekli yeri sağlamayı amaçladığı savunuluyor.
USAID ile ilgili tartışmalar
ABD Başkanı Donald Trump, göreve başlamasının çabucak akabinde 21 Ocak’ta dış yardımlara yönelik kararname imzalamıştı.
Kararnamede, ABD’nin, dış kalkınma yardımı programlarından sorumlu tüm bakanlık ve kurumların dış ülkelere yapacağı ödemeleri keseceği, programın ABD dış siyasetiyle ahenginin kıymetlendirilmesi için 90 günlük inceleme müddeti başlatıldığı kaydedilmişti.
ABD Dışişleri Bakanlığı da 27 Ocak’ta bakanlık ve USAID tarafından finanse edilen tüm dış yardımların durdurulduğunu açıklamıştı.
DOGE’nin başındaki Elon Musk da USAID yöneticileri ile yaşadığı sorun nedeniyle çalışanların “idari müsaadeye çıkarıldığını” duyurmuş, Ajansın toplumsal medya hesapları kapatılmıştı.
Daha sonra Lider Trump ve Musk, USAID’in kapatılması gerektiği istikametinde açıklamalarda bulunmuştu.